Thị trường vốn tài chính xanh toàn cầu
Tài chính xanh là xu hướng đặc biệt quan trọng đối với các quốc gia trên toàn thế giới nhằm thúc đẩy hành trình xanh hóa nền kinh tế. Tài chính xanh là tiền đề trong việc triển khai chiến lược tăng trưởng xanh, phát triển bền vững, ứng phó với tác động của biến đổi khí hậu và bảo vệ môi trường.
Cơ quan Năng lượng quốc tế (IEA) đã khuyến nghị các quốc gia tăng mức đầu tư vào năng lượng tái tạo lên gấp 03 lần vào cuối thập niên này, để ứng phó có hiệu quả với tình trạng biến đổi khí hậu và giữ thị trường năng lượng đầy biến động trong tầm kiểm soát. Đây là mục tiêu đầy tham vọng, nhưng có thể đạt được nếu các Chính phủ nhanh chóng biến cam kết thành hành động. Việc cải thiện chuỗi cung ứng và giảm chi phí đang thúc đẩy đầu tư vào các dạng năng lượng sạch, như năng lượng tái tạo, xe điện, năng lượng hạt nhân, lưới điện, kho lưu trữ, nhiên liệu phát thải thấp, cải thiện hiệu suất và bơm nhiệt.
Kể từ khi Thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu được ký năm 2015, tổng công suất nguồn năng lượng tái tạo lắp đặt trên toàn cầu tăng trung bình 11%/năm trong khi giá giảm mạnh. IEA cho biết, riêng năm 2023, công suất tăng thêm gần 510GW, tức tăng 50% so với mức năm 2022 và là mức tăng nhanh nhất trong 20 năm qua. Theo đánh giá của IEA, nhiều quốc gia đang chuyển sang sử dụng năng lượng tái tạo, như điện mặt trời và điện gió, nhờ chi phí giảm mạnh trong thập niên vừa qua và những nỗ lực đổi mới của các Chính phủ nhằm xây dựng các hệ thống năng lượng có khả năng phục hồi với lượng khí thải thấp hơn.
Bức tranh năng lượng toàn cầu đã thay đổi mạnh mẽ, với lĩnh vực năng lượng xanh ngày càng được mở rộng hơn. Tuy nhiên, IEA cũng cảnh báo sự mất cân bằng và thiếu hụt lớn trong đầu tư năng lượng ở nhiều khu vực trên thế giới. Đầu tư vào dầu khí toàn cầu dự kiến tăng 7% trong năm 2024, lên 570 tỷ USD, chủ yếu ở Trung Đông và châu Á. Các nền kinh tế mới nổi và các nền kinh tế đang phát triển vẫn còn ít đầu tư cho lĩnh vực năng lượng tái tạo, với chỉ khoảng 300 tỷ USD, thấp hơn nhiều so với mức cần thiết để đáp ứng nhu cầu năng lượng ngày càng tăng ở những quốc gia này. IEA nhận định, nhiều quốc gia còn cách xa mục tiêu tăng gấp 03 công suất năng lượng tái tạo vào năm 2030.
Bằng cách thực hiện các mục tiêu đã thống nhất tại COP28, bao gồm tăng gấp ba lần năng lượng tái tạo và tăng gấp đôi mức cải thiện hiệu quả sử dụng năng lượng vào năm 2030, các quốc gia trên thế giới có cơ hội lớn để đẩy nhanh tiến độ hướng tới một hệ thống năng lượng an toàn và bền vững hơn. Dù vậy, IEA cũng lưu ý rằng, tiến trình chuyển đổi năng lượng đang đối mặt với những thách thức lớn. Trong đó, nổi bật là thời gian chờ đợi cấp phép dự án kéo dài, đầu tư không đầy đủ vào cơ sở hạ tầng lưới điện và chi phí tài chính cao, nhất là ở các nền kinh tế mới nổi và đang phát triển. Theo UNEP (2021), nếu thế giới muốn đạt được các mục tiêu về biến đổi khí hậu, đa dạng sinh học và thoái hóa đất, sẽ cần khoản tài chính 4,1 nghìn tỷ USD vào năm 2050.
Hiện nay, thị trường toàn cầu nhiều dự án về tài chính xanh được thực hiện ở các tổ chức định chế tài chính quốc tế lớn: Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) triển khai khung trái phiếu xanh để giảm thiểu và nỗ lực thích ứng tại các nước thành viên ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương; Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) phát triển các tiêu chuẩn tài chính xanh và nghiên cứu các khía cạnh kinh tế của biến đổi khí hậu; Tập đoàn Tài chính quốc tế (IFC) liên minh với các tổ chức tài chính khu vực tư nhân để hỗ trợ khả năng phục hồi khí hậu và có trách nhiệm với xã hội và môi trường phát triển ở các nền kinh tế mới nổi.
Tại khu vực ASEAN, Khung quản lý môi trường và xã hội (ESMF) của Chương trình Phục hồi xanh của Quỹ Tài chính xúc tác xanh ASEAN (ACGF GRP), được xây dựng nhằm đảm bảo rằng các rủi ro và tác động về môi trường và xã hội, từ tất cả các dự án trong chương trình sẽ được giảm thiểu và giảm nhẹ đến mức có thể chấp nhận được. Khung quản lý môi trường và xã hội xác lập các nguyên tắc, quy tắc, thủ tục và hướng dẫn để tiến hành thẩm định về môi trường và xã hội, đối với các dự án tiềm năng trong Chương trình ACGF GRP.
Những thông điệp mạnh mẽ từ Hội nghị Thượng đỉnh Diễn đàn Đối tác vì Tăng trưởng xanh và Mục tiêu toàn cầu (P4G) lần thứ 4 diễn ra tại Hà Nội, trong tháng 7 năm 2025, Phiên thảo luận cấp Bộ trưởng với chủ đề “Đổi mới tài chính và chiến lược huy động vốn cho tăng trưởng xanh toàn cầu” đã tập trung vào 03 chủ đề lớn: Kinh nghiệm quốc tế trong phát triển thị trường tài chính xanh; giải pháp khắc phục rào cản kỹ thuật, pháp lý và thị trường; và chính sách tài chính nhằm thu hút đầu tư từ khu vực công và tư nhân.
Bà Rebeca Grynspan, Tổng Thư ký Hội nghị Liên hợp quốc về Thương mại và Phát triển (UNCTAD), nhấn mạnh tầm quan trọng của việc cải cách cấu trúc tài chính toàn cầu để bảo đảm nguồn vốn đến đúng nơi, đúng lúc, nhất là ở các quốc gia đang phát triển. Bà kêu gọi thúc đẩy công bằng tài chính và tạo điều kiện tiếp cận tài chính xanh cho mọi quốc gia. Từ góc độ các tổ chức tài chính toàn cầu, đại diện IFC, HSBC, MUFG Bank và Kenya Climate Ventures đã đưa ra nhiều phân tích thực tiễn về các rào cản trong huy động tài chính xanh và đề xuất những giải pháp sáng tạo.
Ông Thomas Jacobs, Giám đốc quốc gia IFC tại Việt Nam, Campuchia và Lào, cho rằng Việt Nam cần khoảng 368 tỷ USD để đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2040. Tuy nhiên, hiện nay, tín dụng xanh mới chỉ chiếm chưa đầy 5% tổng dư nợ, thị trường trái phiếu khí hậu chưa phát triển. Ông kêu gọi các Chính phủ cần cải thiện quy định, nâng cao năng lực ngân hàng và phát triển các công cụ tài chính mới như trái phiếu xanh dương.
Thực trạng thị trường vốn tài chính xanh Việt Nam
Tăng trưởng xanh, phát triển bền vững là chủ trương lớn, nhất quán của Đảng và Nhà nước. Trong đó, tài chính xanh được xem là một phương thức quan trọng để hướng đến tăng trưởng xanh và bền vững. Thúc đẩy dòng vốn xanh là một trong những yếu tố quan trọng giúp doanh nghiệp tập trung xây dựng và thực hiện chiến lược phát triển bền vững. Từ đó, sẽ tạo thành một hệ sinh thái bền vững, hiện thực hóa Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh tại Việt Nam.
Chiến lược quốc gia Việt Nam về tăng trưởng xanh thời kỳ 2011–2020 và tầm nhìn đến năm 2050, đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tập trung vào 3 nhiệm vụ chiến lược gồm: Giảm cường độ phát thải khí nhà kính và thúc đẩy sử dụng năng lượng sạch, năng lượng tái tạo; xanh hóa sản xuất; xanh hóa lối sống và thúc đẩy tiêu dùng bền vững. Chính phủ đã ban hành khung pháp lý, chiến lược phát triển thị trường tài chính xanh và một số Nghị định triển khai, Bộ Tài chính và Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) đã có thông tư khuyến khích để đạt được mục tiêu tăng trưởng xanh và phát triển bền vững.
Trong bối cảnh các quốc gia trên thế giới đang hướng tới sự phát triển bền vững và bảo vệ môi trường trước diễn biến ngày càng phức tạp của biến đổi khí hậu, Việt Nam đã và đang thực hiện các mục tiêu nhằm duy trì tăng trưởng kinh tế bền vững đi đôi với thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội và bảo vệ môi trường sinh thái, quản lý và sử dụng hiệu quả tài nguyên, chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu.
Với bối cảnh tác động biến đổi khí hậu diễn ra trên toàn cầu ngày càng phức tạp, là một trong những quốc gia dễ bị tổn thương nhất bởi biến đổi khí hậu, xếp hạng 127 trong số 182 quốc gia, do đó, Việt Nam đặc biệt quan tâm đến vấn đề tăng trưởng xanh và phát triển bền vững. Tài chính xanh được xem là giải pháp quan trọng, góp phần vào quá trình phát triển bền vững của nền kinh tế.
Chính phủ Việt Nam tăng cường khuyến khích doanh nghiệp phát triển bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh thông qua việc đẩy mạnh cải cách hành chính, tạo cơ chế phân bổ tài nguyên và nguồn lực bình đẳng, khuyến khích sự tham gia của cộng đồng trong việc giám sát phân bổ tài nguyên và nguồn lực. Trong đó, tài chính xanh giúp các quốc gia đạt được mục tiêu phát triển bền vững. Đến nay, thị trường tài chính xanh tại Việt Nam đã định hình nền tảng và phát triển với 03 cấu phần gồm: Thị trường tín dụng xanh; thị trường cổ phiếu xanh và trái phiếu xanh.
Về thị trường tín dụng xanh
Tín dụng xanh đang là xu hướng trong ngành Ngân hàng và tài chính toàn cầu, các ngân hàng thương mại (NHTM) Việt Nam cũng đi theo xu hướng này. Tín dụng xanh là loại hình tín dụng do ngân hàng cung cấp cho các dự án được đánh giá là thân thiện với môi trường hoặc bảo vệ hệ sinh thái. Ngành Ngân hàng là kênh tài chính quan trọng cho nền kinh tế thực hiện xanh hóa dòng vốn đầu tư phù hợp với các mục tiêu phát triển bền vững.
Thống đốc NHNN đã ban hành Chỉ thị số 03/CT-NHNN ngày 24/3/2015 về thúc đẩy tăng trưởng tín dụng xanh và quản lý rủi ro môi trường và xã hội trong hoạt động cấp tín dụng. Đồng thời, NHNN cũng đã triển khai nhiều giải pháp thúc đẩy tín dụng xanh, trong đó tăng cường hỗ trợ tổ chức tín dụng (TCTD) phát hành trái phiếu xanh, tiếp cận nguồn vốn từ các tổ chức quốc tế, tham gia những chương trình hợp tác tài chính xanh.
Theo số liệu từ NHNN, dư nợ tín dụng xanh trong hệ thống ngân hàng tăng trưởng trung bình 22%/năm, trong giai đoạn 2017–2023, tốc độ tăng trưởng tín dụng xanh trong những năm gần đây đã vượt quá tốc độ tăng trưởng tín dụng bình quân, cho thấy tỷ trọng tín dụng xanh trên tổng dư nợ tăng đáng kể. Tính đến ngày 30/11/2024 đã có 50 TCTD phát sinh dư nợ tín dụng xanh và dư nợ vào khoảng 650 nghìn tỷ đồng, trong đó tín dụng đối với năng lượng tái tạo, năng lượng sạch chiếm khoảng 45%; nông nghiệp sạch, xanh chiếm 30%. Đặc biệt, dư nợ tín dụng các TCTD cấp tín dụng đánh giá về các rủi ro môi trường đã tăng lên khoảng 3,2 triệu tỷ đồng, trong tổng số dư nợ của cả hệ thống ngân hàng là 15 triệu tỷ đồng.
Hiện nay, nhiều TCTD đã đưa ra các gói và chương trình tín dụng xanh phù hợp với nhu cầu cụ thể của doanh nghiệp, thúc đẩy quá trình chuyển đổi xanh. Một số NHTM cổ phần trong chiến lược kinh doanh hằng năm tiếp tục tập trung triển khai các hoạt động kinh doanh gắn với chiến lược số hóa và xanh hóa. Các ngân hàng xây dựng danh mục sản phẩm tín dụng xanh đa dạng, tập trung vào ô tô điện, năng lượng tái tạo, năng lượng sạch và đã triển khai thí điểm dự thảo Sách trắng về mục tiêu trung hòa carbon tại các đơn vị kinh doanh.
Theo số liệu tại Hội thảo “ESG trong ngành Ngân hàng: Thực thi để dẫn đầu” tổ chức tháng 11/2024, ngành Ngân hàng luôn tiên phong trong việc áp dụng các tiêu chuẩn ESG, NHNN đã có nhiều giải pháp, định hướng, hướng dẫn, chỉ đạo liên quan tới nội dung ESG trong hoạt động ngân hàng. Các TCTD chủ động tích hợp yếu tố môi trường và xã hội trong chiến lược phát triển, mô hình hoạt động; hoàn thiện mô hình tổ chức; quản lý rủi ro môi trường và xã hội trong hoạt động cấp tín dụng.
Về thị trường cổ phiếu xanh
Cổ phiếu xanh là cổ phiếu của các doanh nghiệp tập trung vào sản phẩm, dịch vụ hoặc công nghệ thân thiện với môi trường. Các doanh nghiệp hướng đến mục tiêu giảm thiểu tác động môi trường và đóng góp vào sự phát triển bền vững của nền kinh tế. Các lĩnh vực chính trong cổ phiếu xanh bao gồm năng lượng tái tạo (mặt trời, gió, thủy điện, địa nhiệt và sinh khối), hiệu quả năng lượng (lưới điện thông minh, đèn LED, lưu trữ năng lượng), xe điện và phương tiện giao thông (ô tô điện, cơ sở hạ tầng sạc, xe buýt và xe tải điện, xe đạp và xe tay ga điện), nông nghiệp và thực phẩm bền vững (nông nghiệp hữu cơ, nuôi trồng thủy sản, thịt thực vật và thịt nuôi cấy), tái chế và quản lý chất thải, xử lý nước và nước thải, xây dựng và xây dựng xanh.
Về thị trường trái phiếu xanh
Trái phiếu xanh là một loại trái phiếu chính phủ được phát hành để đầu tư cho các dự án liên quan đến hoạt động bảo vệ môi trường theo quy định tại Luật Bảo vệ môi trường (dự án xanh) và nằm trong danh mục dự án được phân bổ vốn đầu tư công theo quy định của Luật Đầu tư công, Luật Ngân sách nhà nước.
Tại Việt Nam, khung pháp lý về phát hành trái phiếu chính phủ xanh, trái phiếu chính quyền địa phương xanh và trái phiếu doanh nghiệp xanh đã được quy định tại Luật Bảo vệ môi trường và Nghị định số 08/2022/NĐ-CP ngày 10/01/2022 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật Bảo vệ môi trường. Khung pháp lý này quy định về trái phiếu xanh, các dự án được cấp tín dụng xanh và phát hành trái phiếu xanh, chủ thể phát hành, quy định về sử dụng nguồn tiền thu được và chế độ công bố thông tin.
Thủ tướng Chính phủ đã có quyết định phê duyệt Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021–2030 tầm nhìn 2050, nhưng đến nay việc phân bổ nguồn lực cho bảo vệ môi trường vẫn còn rất hạn chế, đặc biệt là khi sử dụng trái phiếu xanh làm kênh huy động vốn. Nhu cầu huy động vốn từ phát hành trái phiếu xanh phục vụ cho các dự án bảo vệ môi trường là rất lớn. Tuy nhiên, việc phát hành trái phiếu xanh ở Việt Nam vẫn còn hạn chế, theo thống kê chỉ có 19 trái phiếu xanh được phát hành từ năm 2018 đến năm 2023.
Trái phiếu xanh đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển bền vững thông qua huy động vốn cho các dự án và hoạt động thân thiện với môi trường. Thị trường tài chính xanh Việt Nam tuy còn mới mẻ nhưng được đánh giá là nhiều tiềm năng. Tính đến cuối năm 2023, Việt Nam mới chỉ phát hành khoảng 1,2 tỷ USD trái phiếu xanh, thấp hơn nhiều so với các nước trong khu vực ASEAN. Tuy vậy, nhu cầu về vốn xanh đang tăng nhanh, nhất là trong lĩnh vực hạ tầng năng lượng, xây dựng công trình xanh, giao thông vận tải và đô thị thông minh.
Tài chính xanh không đơn thuần là vốn chi phí thấp, mà là toàn bộ hệ sinh thái định hình cách dòng tiền được huy động, phân bổ và giám sát theo các tiêu chí bền vững. Các công cụ như trái phiếu xanh (green bonds), tín dụng bền vững, vốn chuyển đổi (transition finance), tài chính hỗn hợp (blended finance) hay đầu tư theo tiêu chuẩn môi trường – xã hội – quản trị (ESG) đã trở thành tiêu chuẩn giao dịch phổ biến tại các thị trường vốn quốc tế.
Trong quá trình chuyển đổi, doanh nghiệp tư nhân, đặc biệt là trong lĩnh vực năng lượng, bất động sản, chế biến chế tạo sẽ là lực lượng chủ lực. Những doanh nghiệp đi đầu trong minh bạch hóa ESG, xây dựng báo cáo phát thải theo tiêu chuẩn quốc tế, áp dụng đánh giá vòng đời sản phẩm (LCA) và báo cáo tuyên bố môi trường sản phẩm (EPD) sẽ có cơ hội tiếp cận nguồn vốn quốc tế với chi phí thấp hơn, thời hạn dài hơn và điều kiện linh hoạt hơn. Đồng thời, doanh nghiệp Việt Nam có thể chủ động tham gia các chương trình mua bán tín chỉ carbon (carbon credit), chuẩn bị sẵn sàng để giao dịch khi thị trường carbon trong nước hình thành. Đây là cơ hội không chỉ để giảm chi phí tuân thủ mà còn tạo ra doanh thu mới từ “tài sản vô hình” là lượng phát thải được giảm.
(Ông) Phùng Xuân Minh, Chủ tịch Saigon Ratings
